Umowa gwarancji ubezpieczeniowej nie została uregulowana w prawie polskim. Ma ona charakter umowy nienazwanej o charakterze samoistnym, której treść określa dokument gwarancji. Dopuszczalność jej zawarcia wynika z zasady swobody umów. W praktyce życia gospodarczego gwarancja ubezpieczeniowa udzielana jest zazwyczaj na zlecenie dłużnika (kontrahenta) w celu wzmocnienia węzła obligacyjnego – odpowiedniego jego zabezpieczenia na rzecz wierzyciela. W przypadku robót budowlanych zazwyczaj udzielana jest ona przez wykonawcę na rzecz inwestora, który żąda zabezpieczenia należytego wykonania kontraktu w drodze gwarancji ubezpieczeniowej. Gwarancja może być również udzielona na poczet zabezpieczenia zwrotu zaliczki, czy usunięcia wad i usterek po wykonaniu budowy. W literaturze wskazuje się, że gwarancja ubezpieczeniowa ze względu na łatwość udzielenia zastąpiła kaucję. Przewagą gwarancji ubezpieczeniowej jest to, że nie blokuje ona kapitału tak jak w przypadku kaucji pieniężnej. Wykonawca wykupując gwarancję ubezpieczeniową uiszczą tylko określony stosunkowo niewielki procent, natomiast ubezpieczyciel zobowiązuje się wypłacić środki z sumy gwarancyjnej w przypadku zajścia warunku gwarancyjnego, na żądanie inwestora.

Z dokumentem gwarancji ubezpieczeniowej związane są zatem trzy podmioty:

beneficjent gwarancji – podmiot, który oczekuje wykonania zobowiązania przez wykonawcę i żąda zabezpieczenia wykonania zobowiązania; podmiot ten po przyjęciu gwarancji staje się jej beneficjantem; jest to zatem w większości wypadków inwestor czy zamawiający;
zleceniodawca gwarancji – podmiot, który ma wykonać zobowiązanie na rzecz wierzyciela i jest przez niego zobligowany do zabezpieczenia tego zobowiązania; podmiot ten zwraca się do gwaranta o wystawienie gwarancji na rzecz wierzyciela; jest to zatem wykonawca umowy, który dla zabezpieczenia prawidłowego wykonania umowy przedstawia inwestorowi gwarancję ubezpieczeniową;
gwarant – podmiot (ubezpieczyciel bądź w przypadku gwarancji bankowej – bank), który na zlecenie wykonawcy, wystawia gwarancję na rzecz inwestora, a na jej podstawie zaciąga własne zobowiązanie zabezpieczające interes dłużnika; treść zobowiązania gwaranta określone jest w samej gwarancji.

Oznacza to zatem, że ostatecznie stosunek gwarancyjny nawiązywany jest między gwarantem a beneficjentem gwarancji. Między nimi w wyniku wystawienia gwarancji ubezpieczeniowej powstaje stosunek zobowiązaniowy.

Specyfika gwarancji polega też na tym, że ma ona charakter zobowiązania w znacznym stopniu abstrakcyjnego, co związane jest z tym, ze gwarant w zasadzie nie może odwoływać się do stosunku podstawowego (umowy) łączącego zleceniodawcę z beneficjentem, będącego przyczyną udzielenia gwarancji. Oznacza to zatem, że w sytuacji gdy spełniony zostanie warunek gwarancyjny określony w dokumencie gwarancji, wówczas inwestor może żądać od gwaranta wypłaty środków z gwarancji ubezpieczeniowej. Abstrakcyjność gwarancji podkreślana jest zazwyczaj poprzez użycie w treści gwarancji, że jest ona udzielona „bezwarunkowo, nieodwołanie oraz na pierwsze żądanie”. Takie sformułowania są niezwykle korzystne dla beneficjenta gwarancji.

Tak stypizowana gwarancja ubezpieczeniowa oznacza, że ten sposób zabezpieczenia może pozwolić na zaspokojenie roszczeń inwestora związanych z inwestycją poprzez skorzystanie z gwarancji ubezpieczeniowej. Zdarzają się wypadki gdy beneficjent gwarancji niezasadnie żąda wypłaty środków z gwarancji ubezpieczeniowej, a zajście samego warunku gwarancyjnego jest sporne. Czy w takim wypadku gwarant może odmówić wypłaty środków z gwarancji ubezpieczeniowej? Czy zleceniodawca gwarancji może przyłączyć się wówczas do takiego sporu ? O tym można przeczytać we wpisie dotyczącym nadużycia prawa z gwarancji ubezpieczeniowej.