Głośny wyrok w sprawie z powództwa Kamila Dziubak i Justyny Dziubak przeciwko Raiffeisen Bank International AG Oddział w Polsce (C-260/18) wydany przez Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w dniu 3 października 2019 r. odbił się szerokim echem w mediach i nie bez powodu. Wyrok ten daje jasne wytyczne dla sądów krajowych co do rozstrzygania spraw frankowiczów, których ochrona jako konsumentów zagwarantowana jest na podstawie Dyrektywy 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Wyrok ten jest korzystny i pozwala frankowiczom na bardziej zdecydowane kroki w celu wszczęcia własnej sprawy i poszukiwania ochrony przed nieuczciwymi postanowieniami na drodze sądowej.

Wyrok TSUE w sprawie C-260/18 jest ważny i poglądy tam przedstawione są korzystne dla frankowiczów. Wyrok ten winien być wiążący także w innych sprawach oraz wyznaczać kierunek orzekania w sprawach analogicznych do sprawy z powództwa Państwa Dziubak, tzn. w sprawach w których:

konsument nie został właściwie poinformowany o ryzyku walutowym wynikającym z uzależnienia kredytu od waluty CHF,
Bank poprzez odesłanie do własnych Tabel kursowych umożliwił sobie jednostronne i dowolne kształtowanie zobowiązań konsumentów,
Bank nierównomiernie rozłożył prawa i obowiązki wynikające z umowy, poprzez przerzucenie na konsumenta całego ryzyka walutowego wynikającego z Umowy,
Bank pozwolił sobie na generowanie dodatkowych zysków poprzez stosowanie dwóch różnych kursów (kurs kupna dla wyliczania salda i kurs sprzedaży dla wyliczania rat), pozwalając sobie tym samym na dodatkową, ukrytą i niczym nieograniczoną prowizję.

Omówienie wyroku TSUE ws. Dziubaków

Wyrok w sprawie wydany został w związku z pytaniem prejudycjalnym sądu krajowego (SO w Warszawie) w przedmiocie Dyrektywy w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Sąd krajowy przedstawił TSUE następujące pytań:

Czy jeśli skutkiem uznania określonych postanowień umownych, określających sposób spełnienia świadczenia przez strony (jego wysokość), za nieuczciwe warunki umowne w rozumieniu dyrektywy 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich 1 miałby być niekorzystny dla konsumenta upadek całej umowy, możliwe staje się wypełnienie luk w umowie nie w oparciu o przepis dyspozytywny stanowiący jednoznaczne zastąpienie nieuczciwego warunku, ale w oparciu o przepisy prawa krajowego, które przewidują uzupełnienie skutków czynności prawnej wyrażonych w jej treści również przez skutki wynikające z zasad słuszności (zasad współżycia społecznego) lub ustalonych zwyczajów?
Czy ewentualna ocena skutków upadku całej umowy dla konsumenta powinna następować przy uwzględnieniu okoliczności istniejących w chwili jej zawarcia, czy też w chwili zaistnienia sporu pomiędzy stronami odnośnie skuteczności danej klauzuli (powołania się przez konsumenta na jej abuzywność) i jakie ma znaczenie stanowisko wyrażane w toku takiego sporu przez konsumenta?
Czy możliwe jest utrzymanie w mocy postanowień stanowiących w myśl norm dyrektywy 93/13/EWG nieuczciwe warunki umowne jeśli przyjęcie takiego rozwiązania byłoby w chwili rozstrzygania sporu obiektywnie korzystne dla konsumenta?
Czy uznanie za nieuczciwe postanowień umownych określających wysokość i sposób spełnienia świadczenia przez strony może prowadzić do sytuacji, w której ustalony na podstawie treści umowy z pominięciem skutków nieuczciwych warunków kształt stosunku prawnego odbiegać będzie od objętego zamiarem stron w zakresie obejmujących główne świadczenie stron, w szczególności – czy uznanie za nieuczciwe postanowienia umownego oznacza, że możliwe jest dalsze stosowanie innych nieobjętych zarzutem abuzywności postanowień umownych, określających główne świadczenie konsumenta, których uzgodniony przez strony kształt (wprowadzenie ich do umowy) był nierozerwalnie związany z zakwestionowanym przez konsumenta postanowieniem?

Z orzeczenia TSUE płyną z kolei istotne odpowiedzi na postawione pytania. Najistotniejsze kwestie poruszone przez TSUE mające znaczenia dla rozstrzygnięcia podobnych innych spraw frankowiczów to:

W orzeczeniu tym TSUE wyjaśnił jasno zasady stosowania Dyrektywy, nie pozostawiając w tym zakresie żadnych wątpliwości, wskazując, że system ochrony stworzony przez dyrektywę 93/13 opiera się na założeniu, że konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca, zarówno pod względem siły negocjacyjnej, jak i ze względu na stopień poinformowania, i w związku z tym godzi się on na postanowienia sformułowane wcześniej przez przedsiębiorcę, nie mając wpływu na ich treść. Mając na względzie taką słabszą pozycję, dyrektywa ta zobowiązuje państwa członkowskie do ustanowienia mechanizmu zapewniającego, że wszelkie warunki umowne, które nie były indywidualnie negocjowane, mogą zostać poddane kontroli do celów oceny ich ewentualnie nieuczciwego charakteru,
TSUE opowiedział się po raz kolejny za stanowiskiem, że klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy kredytu, takiej jak ta w postępowaniu głównym, w związku z czym obiektywna możliwość utrzymania obowiązywania przedmiotowej umowy kredytu wydaje się w tych okolicznościach niepewna.
TSUE wskazał, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, iż nie stoi on na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, przyjął, zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, że ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy,
Trybunał wyjaśnił, że 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie wypełnieniu luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które się w niej znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie, w przypadku gdy strony umowy wyrażą na to zgodę.
Trybunał wskazał także jednoznacznie, że jeżeli sąd krajowy stwierdzi nieuczciwy charakter warunku umownego, to jest on zobowiązany do odstąpienia od stosowania go, a wyjątek od tego zobowiązania jest przewidziany tylko wtedy, gdy konsument, po otrzymaniu informacji od tego sądu, nie zamierza powoływać się na nieuczciwy i niewiążący charakter warunku, wyrażając w ten sposób dobrowolną i świadomą zgodę na przedmiotowy warunek.
W konsekwencji jeżeli konsument nie wyraża zgody lub nawet wyraźnie sprzeciwia się utrzymaniu danych nieuczciwych postanowień, wyjątek ten nie ma zastosowania.
Trybunał wyjaśnił, że do konsumenta należy wybór sposobu „uzdrowienia” umowy.

W tym miejscu powołać również należy wyrok, który zapadł przed sądem krajowym, po rozstrzygnięciu pytań prejudycjalnych przedstawionych TSUE. Wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 3 stycznia 2019 r. sygn. akt XXV C 2514/19 stwierdzona została nieważność umowy kredytowej zawartej przez Państwo Dziubak, a więc zgodnie z roszczeniem konsumenta, którego żądaniem było stwierdzenie nieważności umowy. Oznacza to, że w ocenie sądu rozstrzygającego sprawę Państwa Dziubak, konsekwencją uznania klauzul umownych za abuzywne, a w dalszej kolejności pominięcia tych klauzul w stosunku umownym, umowa ta jest nieważna. Tym samym sąd opowiedział się za stanowiskiem, że klauzule abuzywne wchodzą w zakres głównego świadczenia strony.

Podnieść w tym miejscu należy, że wyrok TSUE w sprawie C-260/18 winien być wiążący także w innych sprawach i wyznaczać kierunek orzekania w sprawie analogicznej do sprawy z powództwa Państwa Dziubak.

TSUE wielokrotnie wypowiadało się w przedmiocie kredytów frankowych także na wnioski pochodzące z innych państw Unii Europejskiej. Linia orzecznicza TSUE jest w przedmiocie kredytów frankowych jasna i przede wszystkim opowiadająca się za ochroną konsumentów przed nieuczciwymi postanowieniami umownym wprowadzonymi do umów przez banki.